ΑΛΒΑΝΙΑ: ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ΤΟΥ 2022 (Α' μέρος)

(ενα ταξίδι κάτω από ξένους ουρανούς)

 

Ηταν η επιμονή του Ντίνου Δελέγκου,ήταν η κρυφή επιθυμία μου να βρεθώ σε τόπους μνήμης,ήταν ο Οκτώβρης ξανά,μετά από 82 χρόνια από το 1940.Ήταν όλα μαζί…

17 Οκτωβρίου,βράδυ περνάμε τα σύνορα στο Μαυρομάτι.

 

”Γιατί ήρθατε στην Αλβανία;” μας ρώτησε ο από κατασκευής καχύποπτος συνοριοφύλακας.

Ότι και να του έλεγα δεν θα καταλάβαινε .Απέφυγα να του εξηγήσω.

Απλά του απάντησα: “γιά τουρισμό”.

Έτσι “μπήκαμε μέσα”.Σαν τουρίστες.

 

1.-”Την γλώσσα μου έδωσαν Ελληνική...”

Στον δρόμο γιά τους Αγίους Σαράντα

Τα χωριά του “Βάλτου”. Ο Δήμος της Φοινίκης.

Λειβαδιά,Δίβρη,Αλύκου,Μεσοπόταμος,Γέρμα,Ραχούλα,Κώσταρι,

Σωπήκι,Δρόβιανη,Συρακάτι,Μπραιλάτι…..

Δίγλωσσες πινακίδες στα χωριά της μειονότητας.

“Εδώ κατοικούν  Ελληνες “ λέγανε παλιότερα.

“Εδώ κατοικούν και Ελληνες”σήμερα.

“Εδώ κατοικούσαν Ελληνες “αυριο.

Πινακίδες στα Ελληνικά

Και Γλώσσα.

Ο Σεφέρης δίκαια γιά τέτοιο τόπο ,γιά αυτούς τους Ανθρώπους το έγραψε:

“από την εποχή που μίλησε ο Ομηρος,ως τα σήμερα,μιλούμε,ανασαίνουμε και τραγουδάμε με την ίδια Γλώσσα.”

“Sarande”.

Φτάνουμε σε μια Πόλη που “δεν υπάρχουν Άγιοι”.

Οι Άγιοι Σαράντα της καρδιάς μας!

 

2.-Ένας αόρατος εχθρός.

Πολυβολεία  παντού.

Περισσότερα από 750.000 πολυβολεία.

Τα Μπούνκερ του Εμβέρ Χότζα.

Από την Κονίσπολη μέχρι τους Αγίους Σαράντα αλλά και σε ολόκληρο τον Νότο,από στεριά και θάλασσα πολυβολεία.

Απέναντι σε “έναν αόρατο εχθρό”.

Η βαρβαρότητα του Σταλινισμού που επέζησε στην Αλβανία πλάθοντας εχθρούς.

Ο μύθος της “Λαϊκής Άμυνας”.

Ένας πεινασμένος,εξαθλιωμένος Λαός που έχτιζε μπούνκερ.

Αυτά τα μπούνκερ ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό γιά την αμοιβαία δυσπιστία ανάμεσα στην Ελλάδα και την Αλβανία,ανάμεσα στους Λαούς των.

Σήμερα πιάνουν τόπο.

Υλικά ανακύκλωσης, τόποι εκδηλώσεων, μαντριά, σπίτια…

Ο νέος ρόλος των πολυβολείων της “άμυνας”.

 

3.- “Εσείς οι Ελλαδίτες”

Συναντηθήκαμε στο εστιατόριο του ξενοδοχείου στους Αγίους Σαράντα.

“Σας περιμένουμε γιά καφε”είπαμε.

Το ραντεβού είχε κλειστεί από πριν.

Μπροστά μας ήταν ένας άνθρωπος ,”Άνθρωπος”!

Τον συνόδευαν σπουδαίοι φίλοι του,που γίναν μοναδικοί φίλοι μας.

Τα ονόματα είναι πολύτιμα αλλά με δεσμεύει η επιφυλακτικότητα.

Δεν θα τα πω,δεν θα τα γράψω.Τα γεγονότα του 1992,ο εμφύλιος του 1997,η καχυποψία,η εμπειρία των καθεστώτων του Χότζα και του Αλία με δεσμεύουν. Εξ άλλου δεν μου δώσανε το δικαίωμα να τα γράψω.

Θα τα γράψει τα ονόματα η Ιστορία,όταν πρέπει και όταν αυτή κρίνει.

Πάντως θα τα γράψει.

“Τι θέλετε;”μας ρώτησε με τρόπο αφοπλιστικό.

Τους μιλήσαμε γιά Πατρίδες,γιά Ελληνες ,γιά λάθη,ευκαιρίες,ελπίδες,γιά Κυβερνήσεις και Διεθνές Δίκαιο,γιά καθεστώτα,γιά ήρωες,γιά βουνά,χωριά και Πόλεις.Τους μιλήσαμε γιά το “εθνικό αφήγημα”…

“Εσείς οι Ελλαδίτες τα έχετε λάθος. Μιλάτε στα σίγουρα γιατί έχετε Πατρίδα. Εμείς εδώ δεν έχουμε Πατρίδα,έχουμε Τόπο αλλά Πατρίδα δεν έχουμε..”

Αποφασίσαμε να “περπατήσουμε “μαζί .

Να δούμε τα πράγματα όπως είναι κάτω από τον “σοβά”του σήμερα.

Όπως είναι και όπως έγιναν.

 

4.-”Μην κλαις πουλί, μην κλαις πουλί, τι ήρθε η ώρα η καλή!”

“Τα χωριά αδειάσανε.Πήραμε την απόφαση να φύγουμε,τέλος του 1990 αρχές του 1991 και όλοι φύγανε μέσα σε μιά μέρα, μέσα σε μιά νύχτα.Με ένα μπόγο ο κάθε ένας και τα ρούχα που εφόρει.

Με τα ποδάρια. Φτάσαμε στα Γιάννενα μετά από δυό ημέρες.Φύγαμε από εδώ Ελληνες και φτάσαμε στην Ελλάδα Αλβανοί!

Φύγανε όλοκληρα Χωριά. Περνούσαμε τα σύνορα με δάκρυα και χαρά και τραγούδι.

Πατήσαμε με δάκρυα σε άλλο χώμα,περάσαμε σε άλλους δρόμους,βλέπαμε διαφορετικά ποτάμια,νερά και βρύσες.Ετσι νιώθαμε πως τίποτα δεν είναι, δεν μπορεί να είναι όμοια με αυτά που είχαμε ζήσει

Περιμέναμε χρόνια. Έτσι αδειάσανε τα Χωριά και έφυγε ο Ελληνισμός .Δεν μας διώξανε. Μόνοι μας φύγαμε.

Ήρθε η ώρα η καλή να κινήσουμε,να διαβούμε τα σύνορα να πάμε σε μιά Πατρίδα που είχαμε μέσα μας αλλά δεν την είχαμε δει ποτέ...”

Και τώρα ;

Μετά απο 30 χρόνια από την “Έξοδο”πίσω έχουν μείνει οι μνήμες και τα χαλάσματα.

Κυρίως οι μνήμες:

“αλησμονώ και χαίρομαι,

Θυμάμαι και δακρύζω.

Θυμήθηκα την ξενιτειά και θέλω να πηγαίνω”.

5.-Τσερκοβίτσα: “τσάμπα τα πετρέλαια!”

Τ

σερκοβίτσα,το κέντρο της περιοχής του Θεολόγου. Το Νοσοκομείο κοιτά χωρίς πορτοπαράθυρα και χωρίς ενοίκους. Το εμπορικό κέντρο,τα σχολειά ερημωμένα.

Στο πάτωμα του Σχολείου χιλιάδες βιβλία,αμέτρητα όργανα της Φυσικής και της Χημείας,όργανα της Τριγωνομετρίας.

Όλοι φύγαν ξαφνικά. Κανείς στο Χωριό.Εκεί που υπήρχαν 400 μαθητές.

Στην Πλατεία ένα,μοναδικό Καφενείο,κλειστό και αυτό.

Εξω από τον Καφενέ 4-5 καρέκλες που περιμέναν τους “πελάτες του μέλλοντος”.

Μόνος!

Ήμουν ο “Άρχοντας της Τσερκοβίτσας”!

Την γαλήνη και τις στιγμές της ένδοξης κυριαρχίας μου σκόρπησε η φωνή του μεγαφώνου σε άπταιστα Ελληνικά:

“Ο Πέτρος ο παλιατζής,σίδερα,εργαλεία,αυτοκίνητα,μηχανάκια...”

Σταμάτησε ο “Πέτρος ο παλιατζής”μπροστά στον μοναδικό “κάτοικο” της Τσερκοβίτσας που βρήκε:

“Είναι ρε πατριώτη άλλα Χωριά παραπάνω;”.

Ήθελε να πάρει τον δρόμο γιά την Μάλτσιανη.

“Οχι ρε Πατριώτη.Δεν υπάρχει κανείς”.  Του απάντησα.

“Τσάμπα τα πετρέλαια”αναφώνησε από μεγαφώνου ο Πέτρος και έστρεψε στον δρόμο του γυρισμού.

Έμεινα μόνος.

Σκέφτηκα πως κανείς δεν επεσήμανε καλύτερα την εγκατάλειψη της περιοχής από τον “Πέτρο τον παλιατζή”

“Τσάμπα τα πετρέλαια!”

Ο Ρομά Πέτρος που συνάντησε στην Τσερκοβίτσα,στην ρίζα του Δυβροβουνιού έναν Κεφαλονίτη να ρωτήσει “από που παν στην Μάλτσιανη”

 

6.-”Κτύπα καμπάνα!”

Το 1967 ο Χότζας κατάργησε την Θρησκεία. Ολες τις Θρησκείες. Κήρυξε την Αλβανία Χώρα αθεϊστική και ανακοίνωσε οτι “Θεός δεν υπάρχει”.

Οι Παπάδες ξυρίστηκαν και όσοι αρνήθηκαν τους “ξύρισε η Νεολαία του κόμματος”.

Γιά όσους αντέδρασαν υπήρξε η φυλακή και η εξορία.Τα ίδια τράβηξαν όλες οι Θρησκείες και οι κληρικοί όλων των Θρησκευμάτων.

Οι Ναοί και τα Τεμένη  γίνανε αποθήκες,στάβλοι,γραφεία. Η περιουσία τους ,τα κειμήλια δημεύτηκαν και “αξιοποιήθηκαν χάριν του Λαού”.

Κάθε αντίθετη θρησκευτική τελετή,λειτουργία ή έκφραση ήταν έγκλημα.

Σιώπησαν οι καμπάνες.

Δύβρη,πάνω στον Θεολόγο.

Στο δένδρο μπροστά στην Εκκλησία της Γέννησης της Θεοτόκου η καμπάνα:

“Ιερός Ναός  Γέννηση Θεοτόκου ,ενεργεία επιτρόπων ,συνεισφορά Κοινότητας Δ ύβρης  1938,χυτοσιδηρουργείον Ι Παπανικολάου Ιωάννινα”.

Ποια χέρια φύλαξαν αυτήν την καμπάνα στα χρόνια της “αθεΐας” άραγε;

Με κίνδυνο γιά την ζωή και την ελευθερία.

Ποιος γενναίος;Ποιά γενναία;

“ο κάθε ένας να ζει ελευθερος στην πίστη του” είπε ο Ρήγας.

“Χτύπα καμπάνα.Χτύπα!”

“Ρα καμπάνα”!

 

7.-”Παρεκτός γινήκαμε καλοί Ελληνες”.

Στον Άγιο Αντρέα,στον Θεολόγο, στον “Αγιαντριά”. Να βρούμε το σπίτι που έζησε ο Αρχιμανδρίτης Φιλήμων Κίτσος,ο πολιτικός ηγέτης της Επανάστασης του Λυκουρσίου στα 1878.

Το σπίτι του Φιλήμονα σε χαλάσματα. Ο μέγας Επαναστάτης,ο κληρικός ,ο διανοητής,ο Πατριώτης.

Τότε αντάμωσα το “μήνυμα”.

Ένας λεβεντόγερος 93 χρόνων.

“Ζω εδώ με την κόρη μου που είναι κατάκοιτη .Ζω μόνος μου αλλά έχω ελπίδες. Αυτά τα βουνά είναι βαμμένα με αίμα .Ο πατέρας μου πολέμησε σε όλους τους πολέμους γιά την Πατρίδα αλλά δεν κέρδισε τίποτα παρεκτός που γινήκαμε καλοί Ελληνες...”

Την ήξερε την Ιστορία του Φιλήμονα,ήταν περήφανος γιά αυτόν.

Περήφανος:”αυτά τα βουνά είναι βαμμένα με αίμα. Δεν κερδίσαμε τίποτα παρεκτός γινήκαμε καλοί Ελληνες.Εχω ελπίδες...”

Έχω ελπίδες!

 

8.-Πρώτα Σχολειά!

Βάδισε ο Πατροκοσμας,ο Κοσμάς ο Αιτωλός χωριό-χωριό, από Πόλη σε Πόλη:

“μάθετε γράμματα,ανοίξτε Σχολειά,πρώτα η γλώσσα...”

Έχτισε εκατοντάδες Σχολεία στην Αλβανία και ΄έτσι σώθηκε η Γλώσσα.

Τον είπαν προπομπό της Εθνικής Επανάστασης των Ελλήνων,άλλοι τον είπαν πράκτορα των Ρώσων,άλλοι αντι-Αλβανό.

Έτσι τον κρέμασαν στο Κολικόντασι κοντά στο Μπεράτι.

Προσκυνητές στον Τάφο και στο Μοναστήρι του που ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος λαμπρά έχει συντηρήσει όπως τόσες Εκκλησίες στην Αλβανία.

Τα ίδια ξανά:

“ο Γιαννουλάτος πράκτορας του Ελληνικού κράτους”

Έτσι γράφουν και σήμερα οι Αλβανοί εξτρεμιστές και απειλούν τον Αρχιεπίσκοπο:

“ο Γιαννουλάτος”.

Ετσι τον γράφουν και απειλούν οι Ελληνες εξτρεμιστές;

“ο Γιαννουλάτος είναι διεθνιστής”.Δεν τον αναφέρουν ως Αρχιεπίσκοπο.

“Γιαννουλάτος”

Παντού και πάντα είναι ίδιοι οι εξτρεμιστές αλλά  βαδίζει ο Αρχιεπίσκοπος στα χνάρια του Πατροκοσμά ατρόμητος και άφοβος. Το “σχοινί” των εξτρεμιστών γεννά “Πατροκοσμάδες”.

 

9.Βασιλικούα!

Είναι ο βασιλικός το ευλογημένο φυτό.

Η παράδοση το λεει πως το σύμβολο του Χριστιανισμού ο Σταυρός της Σταύρωσης βρέθηκε από τον βασιλικό που ήταν φυτρωμένος και ευωδίαζε στον τόπο του ενταφιασμού του Ιερού Συμβόλου.

Να συναντήσουμε τον “Πατροκοσμά”σε έναν τέτοιο τόπο είπαμε.

Τον Κοσμά τον Αιτωλό να τον συναντήσουμε ξανά μετά από 250 χρόνια στην βρύση στην “Βασιλικούα” έξω από την Κονίσπολη .

Οι βρύσες μέσα στα χωράφια,τα περιβόλια και τους ελαιώνες ήταν και το σημείο συνάντησης των κατοίκων.

Τους συνέδεε και τους καλούσε όλους το νερό.

Εκεί περίμεναν τον Κοσμά να τους μιλήσει,να τους διδάξει.

Τον περίμεναν όλοι βαστώντας στα χέρια τους το σύμβολο του Χριστιανισμού,το αγιασμένο φυτό.

Τον βασιλικό.

Και πέφτανε οι σπόροι του βασιλικού και μετά ξαναφύτρωνε και πάλι από την αρχή και ρίζωνε ο βασιλικός δίπλα στην βρύση.

Μουσουλμάνοι ζουν σήμερα στην Κονίσπολη .Τσάμηδες .

Αλλά η βρύση άντεξε μετά από 250 χρόνια και η ανάμνηση του Κοσμά.

Η “βρύση του βασιλικού”.

Η βασιλικούα!

 

10.-”Καλόγερε τι καρτερείς κλεισμένος μες το Κούγκι;”

Στις εθνικές επετείους, στις σχολικές γιορτές ,του Βαλαωρίτη:

“καλόγερε τι καρτερείς...”

Ο Καλόγερος Σαμουήλ στην έξοδο των Σουλιωτών το 1803.

Στον δρόμο γιά τους Αγίους Σαράντα ανταμώσαμε. την πινακίδα:

“Παντελεήμων”.

Πολυφωνικό Ηπειρώτικο:

“Κάτω στον Παντελεήμονα και στον πλατύ τον κάμπο

στον μύλο του Μοναστηριού που το είπαν Σινατούρι,

οι Μπέηδες συνάχθηκαν μαζί με τους Αγάδες

και φώναξαν τους Χριστιανούς να γίνουνε ραγιάδες…

Ο Παπα-Γιάννης σκώθηκε και με θυμό τους κρένει;

Ακούστε αφέντες Μπέηδες και σεις καλοί Αγάδες,

ούτε Τούρκοι γενομαστε,ούτε σε σας ραγιάδες...”

Σταθήκαμε.

Δεν υπάρχει πιά ούτε το Μοναστήρι,ούτε ο μύλος παρά μόνο μιά βρύση που τρέχει δειλά .

Δεν υπάρχει ούτε ο Μαχαλάς το χωριό που αλλαξοπίστησε και όπου ο Παπά-Γιάννης Θέμελης εκεί γύρω στα 1730,τους πέρασε όλους με το σπαθί του.

“Φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους”είπε ο Γέρο Κολοκοτρώνης μετά από ένα Αιώνα.

“Φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους”είπε ο Παπά-Γιάννης εκατό χρόνια πριν  και μετά ανέβηκε στην Μουργκάνα με το σπαθί γιά Πατρίδα και Θρησκεία και με το σπαθί στο χέρι πέθανε.

Άφησε τον δαυλό της Ελευθερίας στον Γιό του.

Τον Σαμουήλ στο Κούγκι.Στον καλόγερο.

Αυτός το ήξερε  από τον Πατέρα του και το είπε ξανά:

“ούτε Τούρκοι γενόμαστε ,ούτε σε σας ραγιάδες”

 

11.-Ματωμένα φεγγάρια

Στην έρημη Πλατεία στην Μάλτσιανη η προτομή του Χαράλαμπου Παπουτσή.Νέος 24 χρονών με την γυναίκα του,βαστώντας στα χέρια του την 8 μηνών Κόρη του ,να περάσει το σύρμα να μπει στο Ελληνικό.

Εκεί τον βρήκε ο θάνατος στο βουνό,στην Γριάζδανη,μπροστά στα σύρμα.

Λίγα μέτρα πριν την Ελευθερία!Λίγους μήνες πριν την Ελευθερία.

Μαζί σκότωσαν και τον συνοδοιπόρο του,τον Ηλία Ντάλλα.

Και στο Μαυρομάτι σκοτώσανε τα παιδιά από το Αλύκου και στην Δύβρη και στην Δρόβιανη και στην Λειβαδιά και στην Θάλασσα και στα Βουνά,στις Πόλεις,στα Χωριά…

Παντού χιλιάδες “ματωμένα φεγγάρια”.

Ο Χότζα και  ο Αλία.Η βαρβαρότητα του Σταλινισμού.

Σε κάθε Χωριό και ένα μνημείο:

“θύματα του αγώνα γιά την Δημοκρατία και την Ελευθερία”

Και εκατοντάδες ονόματα Νέων παιδιών που είχαν αποφασίσει να ζήσουν Ελεύθεροι ή να μην ζήσουν.

Σκοτώναν  αδίστακτα τους φυγάδες.Τους “προδότες”

Παντού “ματωμένα φεγγάρια”.

 

  

12.-”Μίλα ρε Αλβανικά.”

Πίναμε τσίπουρα .Το μαγαζί σχεδόν κλειστό .Μόνοι μας.

Μιλούσαμε Ελληνικά:Ελληνες με Ελληνες.

Μπήκε μέσα. Ενα ζευγάρι:”Γιατί μιλάτε Ελληνικά;” παρατήρησε τον μαγαζάτορα.

Δεν δώσαμε συνέχεια.

Ζούσε σε “άλλο Γαλαξία”.

Συνεχίσαμε να μιλάμε στην Γλώσσα που μας δώσανε.

“την Γλώσσα μου δώσανε Ελληνική”

Φύγανε.

Στα αυτιά μου ακούστηκε σαν:

”εδώ ρε είναι Αλβανία. Μίλα ρε Αλβανικά”

Τα ίδια μετά την Έξοδο στην Ελλάδα,μετά το 1990:

“εδώ ρε είναι Ελλάδα. Μίλα ρε Ελληνικά”

Ο ίδιος τυφλός φανατισμός.

Ηταν το 2010 όταν στην Χιμάρα σκοτώσανε τον Αριστοτέλη Γκούμα γιατί “μιλούσε Ελληνικά”.

Του απαγορεύσανε την Γλώσσα. Αρνήθηκε.

Πέρασαν από πάνω του με το αυτοκίνητο,περισσότερες φορές.Τον καρτερέψανε όταν περνούσε με το μοτοποδήλατο του.

Ο Αριστοτέλης ήταν 37 ετών. Ο οδηγός- δολοφόνος έμεινε στην φυλακή μόλις 3 χρόνια.

 θεωρήθηκε ένα “τροχαίο. Έτσι έγινε και με τον Λαμπράκη.

“Δολοφονήθηκε υπερασπιζόμενος την μητρική του Γλώσσα” γράφεται πάνω στο Μνήμα του Αριστοτέλη.

Του αντρειωμένου ο θάνατος,θάνατος δεν λογίεται.

 

13.-Ήρωες μες΄τα χαλάσματα.

Λάμποβο.

Η Πατρίδα του Ζάππα.Των Ζαππαίων.

2014 στις Ελληνικές Εφημερίδες:

“με ενέργειες του Υπουργείου Πολιτισμού αποκαταστάθηκε το σπίτι των Εθνικών Ευεργετών Ζάππα στο Λάμποβο της Αλβανίας και κατέστη πλέον επισκέψιμο….”

Τέσσερεις τοίχοι .Ενα τρίπατο σπίτι χωρίς στέγη,με εμβληματική είσοδο.

Στους τοίχους φυτρωμένες αγριοσυκιές,κισσοί και βάτα

Μέσα ζεί ένας Γάιδαρος!

Στο σπίτι του Ήρωα του 1821 και μέγιστου Εθνικού Ευεργέτη.

Στο σπίτι του χρηματοδότη της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων.

Στο σπίτι του ιδρυτή δεκάδων Σχολείων,του Ιδρυτή του Ζαππείου.

Τελευταίος κάτοικος ένας γάιδαρος!.

Ο Ευαγγέλης Ζάππας. Το παλικάρι του Μάρκου Μπότσαρη,ο συναγωνιστής του Μακρυγιάννη,ο συμμαχητής του Πανουργιά.

Η Πατρίς “ευγνωμονούσα”τοποθέτησε 3 μαρμάρινες πλάκες:

“εδώ είναι η κατοικία των εθνικών ευεργετών...”

Πράξασα το “καθήκον”της.

 

14.-”Στην Χιμάρα βγαίνει ο Ηλιος, αρχηγός ο Σπυρομήλιος...”

“Αυτό είναι το σπίτι του Σπυρομήλιου”.

Ενα χάλασμα μέσα στο Κάστρο της Χιμάρας.Πέτρες που δεν αντέξανε στον χρόνο.

Αιώνες δόξας και Τιμής.

Ο Στρατηγός Σπυρο-Μήλιος στην πολιορκία και στην Εξοδο του Μεσολογγίου.

Ο Νικόλας Σπυρομήλιος,ο Ζάχος,ο Σπήλιος,ο Μιχάλης…

Ο “Καπετάν-Μπούας” Σπυρομήλιος ,το Αητός της Χιμάρας,ο Απελευθερωτής.”Στην Χιμάρα βγαίνει ο Ηλιος αρχηγός ο Σπυρομήλιος”.

Ο Πύρρος Σπυρομήλιος.

Δίπλα και κάτω από τα χαλάσματα  του παλιού αρχοντόσπιτου της οικογένειας του Σπυρομήλιου ένα σπιτάκι ταπεινό ,έρμο και κλειστό και αυτό.

“Είναι το σπίτι του Πύρρου Δήμου. Εδω πέθανε η Μάνα του”.

  (Θα ακολουθήσει μιά επόμενη καταγραφή)